Brzeziny to wioska, której początki sięgają średniowiecza. Nazwa powstała od lasów brzozowych porastających kiedyś te tereny. Liczne znaleziska archeologiczne w okolicy świadczą o tym, że osadnictwo istniało tu już prawdopodobnie w epoce kamienia łupanego. Odnalezione w Brzezinach w roku 1974 denary rzymskie mogą być dowodem, że przez osadę przebiegał szlak bursztynowy.

Od średniowiecza wieś była własnością biskupów krakowskich, a zarządzał nią sołtys. W 1440 r. kardynał Zbigniew Oleśnicki ufundował tu kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Powstała parafia Brzeziny, najbardziej na południe wysunięta parafia Klucza Kieleckiego. W drugiej połowie XVII wieku stanowiła jedną z czterdziestu parafii w powiecie chęcińskim w województwie sandomierskim.

Wieś Brzeziny została zorganizowana w XV wieku na prawie niemieckim. Zlokalizowana była przy drodze wiodącej od kościoła w kierunku Chęcin na długości ok. 1,5 km. Zwarta zabudowa chłopska zajmowała południową stronę drogi, natomiast w połowie północnej części usytuowany był folwark sołtysi z drewnianą karczmą zajezdną, dalej na zachód ciągnęły się zabudowania chłopskie. Kościół znajdował się we wschodniej części wsi, na wzgórzu, a u jego podnóża folwark plebański i zagrody plebańskich poddanych.

W 1790 roku Brzeziny, jak inne wsie należące do duchowieństwa, zostały przejęte na skarb państwa. Już jako dobra rządowe zostały w 1858 roku urządzone, tzn. całkowicie przebudowane. Zabudowę wsi wyznaczono wzdłuż starej drogi lokalnej z Morawicy do Radkowic (po jej południowej stronie). Powstała wieś o kształcie regularnej ulicówki.

W początkach XIX wieku Brzeziny były największą wsią w tej okolicy. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z 1880 r. pod hasłem BRZEZINY czytamy: „wieś rządowa, pow. kielecki, gm. Morawica, par. Brzeziny, posiadają kościół parafialny murowany z 1643 r. i szkółkę. Najbliższy trakt bity kielecko-krakowski. W 1827 r. B. liczyły 88 dm., 445 mk. Par. B. dek. kieleckiego 4313 dusz liczy.” W 1856 roku dołączono do Brzezin również obszar zwany Podmorawicą lub Morawicą biskupią. Było tam 10 zagród przy rozwidleniu dróg i pola ciągnące się wzdłuż południowo-wschodniej granicy wsi.

Wszystkie budynki chłopskie w XIX-wiecznych Brzezinach były drewniane, w przeważającej części kryte słomą, rzadko gontem. Chałupa składała się z trzech pomieszczeń: sieni, izby i komory. We wszystkich podłogę stanowiła polepa gliniana. Często w sieniach, komorach lub nawet w izbach trzymano inwentarz, zwłaszcza zimą.

Dziś z XIX-wiecznej zabudowy Brzezin dziś nie pozostało już nic. Jest natomiast kilka przykładów budownictwa międzywojennego. Są to zwykle domy drewniane, z zewnątrz oszalowane, z ganeczkiem, przykryte dachem dwuspadowym.

We wsi od wieków był folwark. Najpierw zamieszkiwali go sołtysi zarządzający wsią w imieniu duchowieństwa. Później przechodził w ręce kolejnych dzierżawców. W końcu XVIII wieku dzierżawcą był niejaki Mikułowski, w 1829 r. Świerzyński. W latach 1845 – 1851 dzierżawił posiadłość Rudolf Ślaski, a potem jego synowie – Julian i Stefan. Majątek liczył 450 ha, ale został rozparcelowany. Przy dworze pozostało 29 ha. W 1932 roku kupił go pułkownik Franciszek Żarnowski. Zespół dworski składał się wówczas z dworu ze stawem oraz kilku budynków gospodarczych – drewnianych i murowanych. Po burzliwych latach wojny i przemian ustrojowych znów zmienił właścicieli. Budynek dworski istnieje do dziś, ale został tak bardzo przebudowany, że utracił cechy zabytkowe.

Wieś Podwole powstała dopiero w XVIII wieku. Była to niewielka wieś folwarczna z chaotyczną zabudową. W drugiej połowie XVIII wieku znajdowały się tu tylko 4 zagrody, w połowie XIX wieku 9 zagród. Folwark znajdował się na skraju wsi. Była tam też drewniana karczma zajezdna.

W czasach zaborów różnie kształtowała się przynależność terytorialna Brzezin i Podwola. Należały do guberni krakowskiej, radomskiej, kieleckiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości znalazły się w utworzonym w 1919 roku województwie kieleckim w Gminie Morawica.

Okres międzywojenny, jak wszędzie, charakteryzował się zwiększoną aktywnością społeczną w zakresie rozwoju gospodarczego, dbałości o edukację i rozwój ruchu spółdzielczego. Działał w Brzezinach młyn wodny Andrzeja Lecha, byli kupcy zajmujący się handlem. Funkcjonowały dwie osady kowalskie. W drugiej połowie lat trzydziestych istniały trzy spółdzielnie: Kasa Stefczyka, Spółdzielnia „Dobra Gospodyni” i Spółdzielnia „Brzezinianka”. Działało też Kółko Rolnicze
i Koło Gospodyń Wiejskich.

Głównym zajęciem i źródłem utrzymania mieszkańców była praca na roli, a dodatkowy dochód przynosiło m.in. wyrabianie mioteł ze specjalnego gatunku brzozy oraz lasek i kobiałek z dębiny. Kobiety tkały na krosnach, hodowały owce na wełnę, siały len na płótno.

W okresie II wojny światowej Brzeziny, jak i inne miejscowości, doświadczyły terroru okupanta. Były terenem działania oddziałów partyzanckich AK oraz przechodzącego tedy frontu. Na cmentarzu parafialnym znajduje się wiele mogił z datą 15 stycznia 1945 roku, co świadczy o tragicznych skutkach frontu. Okoliczne lasy i zagajniki stały się często miejscem pochówku żołnierzy niemieckich czy rosyjskich.

Dzisiejsze Brzeziny i Podwole nie przypominają zupełnie tych sprzed lat. Jest wiele nowo wybudowanych domów z pięknymi, zadbanymi obejściami. Przybywa mieszkańców, gdyż sprowadzają się tu ludzie z zewnątrz. W 2007 r. Brzeziny liczyły 2015 mieszkańców, Podwole 83. Młodzież zdobywa wykształcenie, powstają nowe firmy rodzinne, w każdym prawie domu jest Internet. Życie ludności nie różni się wiele od życia mieszkańców miasta.

W 2000 roku radni podjęli uchwałę o nadaniu nazw ulicom w Brzezinach. Obecnie jest ich około 30. Nazwy ulic związane są przeważnie z ukształtowaniem terenu, znajdującymi się na nich obiektami czy miejscowościami, do których prowadzą. Jedna natomiast otrzymała imię patrona – pułkownika Franciszka Żarnowskiego, który miał wielkie zasługi dla kraju, a przez kilka lat był właścicielem dworu w Brzezinach.

W 2002 roku oddano do użytku Gminny Stadion Sportowy, który mieści się w Brzezinach. Jego gospodarzem został Klub Sportowy „Moravia”. W 2006 roku powstał w centrum miejscowości plac rekreacyjno-sportowy. Znajduje się tam plac zabaw, murowany grill, boisko z mini trybunami, ciągi pieszo-jezdne fontanna oraz parking. Cały teren obsadzono krzewami ozdobnymi. Jest to jedno z najbardziej atrakcyjnych miejsc w Brzezinach.

We wsi prężnie działają: zespół folklorystyczny „Brzezinianki”, Zespół Pieśni i Tańca „Brzezina” – istniejący przy Zespole Szkół w Brzezinach oraz Ochotnicza Straż Pożarna założona w 1928 roku. W roku 2008 powstało Stowarzyszenie Przyjaciół Brzezin i Podwola.

Brzeziny, to jedna z najładniejszych miejscowości w Gminie Morawica.

Opr. Marianna Węgrzyn